1. TIỂU SỬ
Nhà văn Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri, bút danh Thúy Rư, Xuân Dư, Nguyệt, Nhiêu Khê. Ông sinh ngày 29 tháng 10 năm 1917 tại làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, tỉnh Hà Nam nay là xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông hy sinh ngày 28 tháng 11 năm 1951.
2. QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC
Nhà văn Nam Cao học sơ học ở trường làng. Cấp tiểu học và bậc trung học, gia đình gửi ông xuống Nam Định học ở trường Cửa Bắc rồi trường Thành Chung. Nhưng vì thể chất yếu, chưa kịp thi Thành Chung, ông đã phải về nhà chữa bệnh. Năm 18 tuổi ông vào Sài Gòn nhận làm thư ký cho một hiệu may, bắt đầu viết các truyện ngắn. Trở ra Bắc, sau khi tự học lại để thi lấy bằng Thành chung, Nam Cao dạy học ở Trường tư thục Công Thành, trên đường Thụy Khuê, Hà Nội, sau đó ông rời Hà Nội về dạy học ở Trường tư thục Kỳ Giang, tỉnh Thái Bình, rồi về lại làng quê Đại Hoàng.
Tháng 4 năm 1943, Nam Cao gia nhập Hội Văn hóa Cứu quốc. Năm 1945, Cách mạng tháng Tám thành công, Nam Cao tham gia cướp chính quyền ở phủ Lý Nhân, ông được cử làm Chủ tịch xã của chính quyền mới ở địa phương. Năm 1946, Nam Cao ra Hà Nội hoạt động trong Hội Văn hóa Cứu quốc. Tiếp đó, ông vào miền Nam với tư cách phóng viên. Ra Bắc, Nam Cao nhận công tác ở Ty Văn hóa Hà Nam, làm báo Giữ nước và Cờ chiến thắng của tỉnh. Mùa thu năm 1947, Nam Cao lên Việt Bắc, ông là thư ký tòa soạn báo Cứu quốc Việt Bắc. Tại chiến khu, năm 1948, Nam Cao gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam. Năm 1950, Nam Cao chuyển sang Hội Văn nghệ Việt Nam, làm việc trong toà soạn tạp chí Văn nghệ, sau đó ông được cử làm Ủy viên Tiểu ban Văn nghệ Trung ương. Trong năm đó, ông tham gia Chiến dịch Biên giới. Tháng 5 năm 1951, Nam Cao và Nguyễn Huy Tưởng về dự Hội nghị văn nghệ Liên khu 3, sau đó hai Nhà văn cùng vào công tác khu 4. Nam Cao trở ra tham gia đoàn công tác thuế nông nghiệp, vào vùng địch hậu khu 3. Trên đường đi công tác, ông bị quân Pháp phục kích ông hy sinh vào ngày 28 tháng 11 năm 1951 tại đồn Hoàng Đan thuộc làng Vũ Đại, xã Gia Xuân, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình.
3. TÁC PHẨM
Nhà văn NamCao là tác giả các tác phẩm:
Tiểu thuyết:
– Truyện người hàng xóm (Báo Trung văn Chủ nhật, 1944);
Bản thảo tiểu thuyết bị thất lạc:
– Cái bát;
– Một đời người;
– Cái miếu;
– Ngày lụt.
Truyện dài:
– Sống mòn (ban đầu có tên “Chết mòn”, viết xong năm 1944, xuất bản 1956, 1970);
Là tác giả các tập truyện ngắn:
– Đôi lứa xứng đôi (1941);
– Chí Phèo (1957);
– Truyện ngắn Nam Cao (1960);
– Một đám cưới (1963);
– Những cánh hoa tàn (1988);
– Nam Cao truyện ngắn tuyển chọn (1995);
– Nam Cao truyện ngắn (chọn lọc, 1996).
Các truyện ngắn:
– Ba người bạn;
– Bài học quét nhà;
– Bẩy bông lúa lép;
– Cái chết của con Mực;
– Cái mặt không chơi được;
– Chuyện buồn giữa đêm vui;
– Cười;
– Con mèo;
– Con mèo mắt ngọc;
– Dì Hảo;
– Đầu đường xó chợ;
– Điếu văn;
– Đôi móng giò;
– Đôi mắt;
– Đôi lứa xứng đôi (Chí Phèo);
– Đòn chồng;
– Đón khách;
– Đời thừa;
– Đợi chờ;
– Định mức.
– Làm tổ;
– Lang Rận;
– Lão Hạc;
– Mong mưa;
– Mò Sâm Banh;
– Một chuyện xu-vơ-nia;
– Một bữa no;
– Một đám cưới;
– Mua danh;
– Mua nhà,
– Người thợ rèn;
– Nhỏ nhen;
– Nhìn người ta sung sướng;
– Những chuyện không muốn viết;
– Những trẻ khốn nạn;
– Nỗi truân chuyên của khách má hồng;
– Nụ cười;
– Nước mắt;
– Nửa đêm;
– Quái dị;
– Quên điều độ;
– Phiêu lưu;
– Rửa hờn;
– Rình trộm;
– Sao lại thế này?;
– Thôi về đi;
– Truyện tình;
– Tư cách mõ;
– Từ ngày mẹ chết;
– Truyện người hàng xóm;
– Trăng sáng;
– Trẻ con không được ăn thịt chó;
– Xem bói;
Là tác giả các truyện ký:
– Đường vô Nam;
– Ở rừng (Nhật ký);
– Từ ngược về xuôi;
– Trên những con đường Việt Bắc;
– Bốn cây số cách một căn cứ địch;
– Vui dân công;
– Truyện Biên giới
– Vài nét ghi qua vùng giải phóng.
– Trần Cừ;
– Những bàn tay đẹp ấy;
– Hội nghị nói thẳng;
kịch
– Đóng góp (1951);
Biên soạn sách địa lý cùng với tác giả Văn Tân:
– Địa dư các nước châu Âu (1948),
– Địa dư các nước châu Á, châu Phi (1949),
– Địa dư Việt Nam (1951).
Tuyển tập:
– Tác phẩm Nam Cao (tuyển, 1964);
– Nam Cao tác phẩm (tập I: 1976, tập II: 1977);
– Tuyển tập Nam Cao (tập I: 1987, tập II: 1993);
.4. GIẢI THƯỞNG VĂN HỌC
Nhà văn Nam Cao được nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học & Nghệ thuật, đợt I, năm 1996.